Historia

Najstarsze odkryte ślady prehistorycznego osadnictwa w Stajszewie pochodzą z wczesnej epoki żelaza, czyli z lat około 650 p.n.e. i należą do kultury łużyckiej, kręgu kultur popielnic twarzowych, zwanych na Pomorzu Gdańskim kulturą kaszubską lub wschodniopomorską. Z tego należy wyciągnąć wnioski, że osadnictwu temu sprzyjało korzystne położenie (rzeki Dębnica i Łeba, lasy będące w swoim czasie puszczą, bogate w zwierzynę łowną i urozmaicone ukształtowanie terenu, z różnicą poziomów od 133m npm. do 213 m npm. wsi, położonej na Wysoczyźnie Staniszewskiej, ulokowanej na zboczu nachylonym w kierunku południowo-wschodnim). Można też przypuszczać, że osadnictwo to przez wieki zachowało swoją ciągłość i istniało w okresie przedksiążęcym, a także w okresie panowania książąt kaszubskich w gdańskiej stolicy. Ten fakt potwierdzają inne dokumenty, związane z istnieniem Kasztelanii Chmieleńskiej. Pierwotne osadnictwo opola chmieleńskiego skupiło się w dolinach rzek i jezior. Poza tym mniejsze zespoły istniały w dolinie górnej Łeby. Gród w Chmielnie utracił swe znaczenie po opanowaniu Pomorza Gdańskiego przez Zakon Krzyżacki w latach 1308-1309. Nazwa wsi Stajszewo, po polsku Staniszewo, być może pochodzi od swego założyciela, którym mógł być Stojisz, od imienia Stojisław, choć obecnie nie używanym, ale do dziś na Kaszubach używa się słowo Bronisz dla imienia Bronisław.

1315

Pod rządami krzyżackimi Staniszewo otrzymuje prawo magdeburskie, a fakt ten zapisano w Gdańskich Tablicach Woskowych. Był to okres wojny trzynastoletniej Polski z Zakonem Krzyżackim, w latach 1308-1321.

1381

Podczas panowania Krzyżaków nazwa wsi ulega zniemczeniu i brzmi Stanischewo. Oprócz tego istnieje nazwa niemiecka Stanischau, określająca staniszewskie leśnictwo w nadleśnictwie mirachowskim, ze stacją pocztową w Miechucinie.W tym czasie Stajszewo należy do wójtostwa mirachowskiego, prokuratorii mirachowskiej i komturstwa gdańskiego.

1406

Stajszewo, niemiecka nazwa Statesschow, określone jako wieś włościańska na Kaszubach, nad rzeką Łebą, ze stacją pocztową w Mirachowie i parafią katolicką w Sianowie. Wieś posiada wolne sołectwo, 38 gburstw, 42 zagrody, 895 ha (549 roli ornej, 76 łąk i reszta to las). W Gdańskich Tablicach Woskowych zapisano, że sołectwo zostało sprzedane za 13 grzywien.

1452

Prawo magdeburskie zostało zamienione na chełmińskie. Dopiero teraz zobowiązano sołtysa do służby konnej, a wieś do tłoki na każde zawołanie. Staniszewo, podobnie jak Sianowo, należy do parafii w Strzepczu.

1466

Krzyżacy tracą Pomorze Gdańskie na rzecz Polski. Odtąd Stajszewo należy do obszaru nazywanego Prusami Królewskimi i leży w obrębie starostwa mirachowskiego.

1565

Opis lustracyjny dóbr królewskich województwa pomorskiego zawiera nazwę Stanissewo. "Wieś leży w odległości pół mili od Mirachowa, na gruncie dobrym, leśnym. Ma w sumie zgrzebi 13, sołtys 1, osiadłych 12, na których gburów 11." W Staniszewie żyło 85 osób ludności gburskiej i sołtysiej.

1569

Wielka tragedia w historii wsi - spłonęła cała wieś. Należała wówczas, podobnie jak Sianowo, do parafii Strzepcz.

1655

Rozpoczęła się wojna ze Szwecją. Trwała do roku 1660, zakończona pokojem w Oliwie.

1664

W opisie królewszczyzn wieś nazywana jest Staiwiszewo.

1695

1 sierpnia 1695r. w Stayszewie odbył się proces przeciwko Katarzynie Mrówczynie, wdowie po mężu o nazwisku Mrówka, ostatniej kobiecie w Staniszewie oskarżonej o czary. Już od wieków Staniszewo było uważane za "czarownicką" wieś. Możliwe, że sprzyjała temu nazywaniu bliskość Łysej Góry, powyżej Cieszonka. Ponadto czarownicami najczęściej były nazywane takie kobiety, które zajmowały się ziołolecznictwem i bioenergoterapeutią, co było otoczone pewną dozą tajemniczości i magii. To wszystko mogło powodować, że się komuś naraziły, przeważnie mniej inteligentnym od siebie. I tak czasem dochodziło do tragedii.

1697

W sierpniu 1697r. na teren Staniszewa i okolic weszły setki polskich żołnierzy pod wodzą Przebendowskiego. Byli oni przyczyną wielu krzywd, nieszczęść i gwałtów.

1707

Przez Staniszewo i okolice przeszło kilka tysięcy Moskali, Kozaków i Kałmuków. Nastąpił znowu rabunek wsi.

1709

Od lat trwała wojna północna na terenie Polski, ale bez jej udziału. Tego roku były straszne mrozy. Wielu ludzi zamarzło w domach, wymarzły też oziminy, a na dodatek uczestnicy wojen domowych, polscy konfederaci przemocą wydzierali resztki żywności i paszy. Żołnierza polskiego tamtej epoki określano jako "krzywda nad wszystkie krzywdy".

1709-1711

Ludność została zdziesiątkowana przez zarazę-dżumę. W Staniszewie i okolicy zmarło kilkaset osób. Zarazie towarzyszył pomór bydła. Mokre lato 1710r. nie pozwoliło na zbiór zboża z pól i siana z łąk. Obraz biedy i czarę goryczy przepełniła dla tych ziem polska chorągiew, niejakiego pana Kwaśniewskiego, włócząca się w okolicach, na przestrzeni od Kartuz do Mirachowa, torturami wymuszając od mieszkańców tych ziem dobytek o wartości 1154 talarów.

1726

11 marca 1726r. setki Kałmuków i Tatarów spustoszyły Staniszewo i okolice.

1735

Zdarzyło się tak, że grabieżczych Polaków, którzy ograbiali te ziemie, przepędzali stąd zaborcy - Rosjanie i Saksończycy.

1772

Stajszewo pod zaborem pruskim. Mieszkało tu w tym czasie 165 osób. Byli to Kaszubi-katolicy. We wsi istniała karczma z karczmarzem Tomaszem Skrzypkowskim.

1780

Władze pruskie dają koncesję na nową karczmę w Staniszewie. Wieś liczy w tym czasie 160 katolików i 1 niekatolik.

1789

Królewska wieś Staniszewo, poza jednym wolnym sołectwem, miała 23 kominy.

1820

Król pruski uwłaszczył staniszewskich chłopów na użytkowanej przez nich ziemi. Było to najwcześniejsze trwałe uwłaszczenie na ziemiach popolskich.

1831

Epidemia cholery na Kaszubach, trwająca do roku 1835. Zmarłych z północnej części powiatu kartuskiego pochowano w zbiorowych mogiłach na cmentarzu cholerycznym w Wielkim Kacku koło Gdyni.

1846

6 marca 1846r., na drodze z Sianowa do Staniszewa, zaborcy aresztowali dr Floriana Ceynowę - wybitnego lekarza, pisarza i budziciela Kaszub.

1850

W Staniszewie odkryto starożytne groby i popielnice kultury kaszubskiej, wywodzącej się z kultury łużyckiej,a nazywanej też kulturą kaszubską lub wschodniopomorską. Opisał je Ernst Forstemann, nadbibliotekarz z Drezna. Potwierdzone są kontakty między kulturą wschodniopomorską a etruską. Występuje podobieństwo, a nawet identyczność ozdób wykonywanych przez Pomorzan i mieszkańców dalekiej Italii.

1863

Wybucha Powstanie Styczniowe. Staniszewscy gburzy, patrioci, żywo interesują się wydarzeniami i popierają powstańcze działania. Nie wystarczają już im wiadomości, wychodzącego co tydzień "Przyjaciela Ludu", więc zaabonowali krakowski "Czas", by mieć na bieżąco relacje z pola walki.

1865

Nastąpił kilkakrotny wzrost liczby mieszkańców. Stajszewo liczy już 685 mieszkańców. Były to stabilne czasy, bez wojen. Po masowym wprowadzeniu ziemniaka, klęski głodu pojawiały się sporadycznie. Staniszewo posiadało 92 domy mieszkalne, 33504 morgi ziemi, w tym 1194 lasu.

1869

Odnotowano tu dwuklasową szkołę katolicką, do której chodzą również dzieci ze Starej Huty. Było w tym czasie 2 nauczycieli i 114 uczniów. W Staniszewie w dalszym ciągu rośnie liczba mieszkańców, jest ich już 809.

1873

Liczba mieszkańców we wsi wyraźnie zmalała. Z materiałów źródłowych nie wynika, co było przyczyną. Bardzo możliwe, że przyczyną był ponowny wybuch epidemii cholery w tym roku. We wsi żyły 143 rodziny (698 mieszkańców). Staniszewo posiadało 92 konie, 926 krów, 257 owiec, 64 świnie, 6 kóz i 36 uli pszczelich.

1885

Spis ludności z tego roku ujawnia, że poza Kaszubami we wsi żyje 1 Niemiec i 3 Żydów w karczmie. W Staniszewie nieco wzrosła liczba mieszkańców i wynosi 725, w 151 rodzinach i 91 domach. Pod względem wierzeń religijnych jest 721 katolików, 1 ewangelik i 3 wyznania mojżeszowego. Pod koniec XIXw. funkcjonuje tartak z trakiem o napędzie parowym, wyprodukowanym w Bydgoszczy. Obecnie trak, a także budynki tartaku są na terenie Skansenu Etnograficznego we Wdzydzach k/Kościerzyny.

1887

Szkoła Podstawowa w Staniszewie liczy 130 uczniów. Ciekawostką jest kolejne odkrycie grobów z urnami, co potwierdza prehistoryczne osadnictwo w tej miejscowości.

1892

Pod koniec XIX w. pojawiają się staniszewskie wybudowania. Jest to wynik nowego typu gospodarki,opartej na komasacji i parcelacji pól, a to powoduje, że następuje rozproszenie wsi i tworzenie osad o przypolnym układzie zagród. Pelpliński "Pielgrzym" donosi, że w dniu 9 czerwca 1892r. ze Staniszewa do Cieszenia zostaje przeniesiony nauczyciel Szrejberski.

1903

W centrum wsi powstał budynek remizy straży pożarnej.

1905

W Stajszewie pod zaborami zmienia się skład narodowościowy. W tym roku notuje się, że oprócz Kaszubów mieszka tu już 13 niemieckich ewangelików i 8 Żydów.

1906

W staniszewskiej szkole wraz z rozpoczęciem roku szkolnego 1906/1907 rozpoczęto strajk. Jest to walka o nauczanie religii w języku polskim, co spotyka się z represjami ze strony niemieckiego zaborcy. Niemiecki nauczyciel von Czarnowski mówi - "Wy, głupi Kaszubi, nigdy nie będziecie Polakami", a władze nakładają na rodziców, których dzieci strajkowały, ogromne kary pieniężne, co doprowadza do zakończenia tego patriotycznego zrywu mieszkańców Stajszewa.

1910

Stajszewo liczy 915 mieszkańców, w tym 883 Kaszubów, 29 niemieckojęzycznych (Niemcy i Żydzi) oraz 3 osoby dwujęzyczne.

1914

28 lipca 1914r. rozpoczyna się I wojna światowa. Wielu stajszewskich Kaszubów, wbrew swojej woli, zostaje wcielonych do obcego wojska i część z nich nie wraca z wojny.

1921

Zmalała ludność Staniszewa po I wojnie światowej. W 91 domach mieszka 815 mieszkańców, w tym 433 kobiety i 384 mężczyzn. Demograficznie wyraźnie widoczne są ślady wojny. Pod względem przynależności religijnej jest tu 803 katolików.

1928

Powstaje Ochotnicza Straż Pożarna w Staniszewie.

1939

1 września wybuchła II wojna światowa. Niemcy napadają na Polskę. Od pierwszych dni wojny następują bardzo zorganizowane działania okupanta. Represje i rozstrzeliwania dotykają również mieszkańców kaszubskiego Stajszewa (polskiego Staniszewa, a teraz nazywanego po niemiecku Stahns). We wrześniu 1939r. wg wskazań kartuskiego Selbstschutzu zostają aresztowani, a następnie rozstrzelani w Lasach Kaliskich, koło Kartuz, mieszkańcy Staniszewa Adolf, Betty i Elza Arendtowie. 6 października 1939r. województwo pomorskie zostaje wcielone do Rzeszy Niemieckiej. Trwają wywózki do Niemiec całych rodzin na roboty przymusowe. Niemiecki okupant wymusza podpisywanie Volkslisty, za odmowę jej podpisania grożą wywozy do obozów koncentracyjnych. Taki los spotyka mieszkańców Staniszewa: Józefa Złocha, Leona Cirotzkiego, Jana Ellwarta i Elżbietę Okrój, których wywieziono do Potulic. W okresie II wojny światowej na terenie wrogiego ZSRR, o czym jeszcze długo mieszkańcy Staniszewa nie będą wiedzieli, w obozie jenieckim w Miednoje zostaje rozstrzelany prawy obywatel wsi, Kaszub i Polski, policjant st.post. PP Leon Roszkowski ur. 15.09.1903r. w Staniszewie. Przez długi, ponury okres wojny i okupacji mieszkańcy Staniszewa, jak również innych okolic Kaszub, czekają na wyzwolenie.

1945

"Wyzwoliciele" przychodzą ze Wschodu. Wojska sowieckie docierają do Staniszewa 10 marca 1945. Staniszewiacy są zawiedzeni. Następują rabunki, gwałty i morderstwa. Z rąk "wyzwolicieli" w Staniszewie giną ludzie (Ignacy Kobiela i Juliusz Neumann). Dwunastu mieszkańców Staniszewa czeka droga piechotą do Grudziądza, pod karabinami oprawców z czerwoną gwiazdą. Jednemu z mieszkańców udaje się wrócić piechotą z Grudziądza (Leon Kruszyński). Pozostałe jedenaście osób zostaje zesłanych na Sybir. Tam umiera i pozostaje na zawsze, na okrutnej ziemi, pięcioro mieszkańców Staniszewa (Anna Stenka ur.w 1925r., Ernest Blok, Józef Piwka, Juliusz Cierocki ur. w 1900r. i Alojzy Brzeski ur. w 1894r. ze Staniszewa-Szadych Gór). Pozostałym sześciu osobom udało się wrócić z Sybiru z tym, że ostatni wrócił prawie po 3 latach (Władysław Dampc ur. w 1920r.) Tak zaczęła się zmiana okupanta, który przyniósł nam "czerwoną zarazę", podobnie jak kiedyś (w roku 1831) Rosjanie przynieśli epidemię cholery do Gdańska, a ta rozprzestrzeniła się na całe Kaszuby.